Ο πόλεμος για την ανακύκλωση και οι μεθοδεύσεις της κυβέρνησης

Άρης Χατζηγεωργίου | Τεύχος Νοεμβρίου 2015

Τον πρωταγωνιστικό ρόλο που απέκτησαν εδώ και πάνω από δέκα χρόνια, μαζεύοντας δισεκατομμύρια «πενταροδεκάρες» με την πώληση κάθε συσκευασμένου προϊόντος διατηρούν τα ιδιωτικά συστήματα ανακύκλωσης, παρά τις υποσχέσεις του ΣΥΡΙΖΑ για ένα σύστημα διαχείρισης των απορριμμάτων με δημόσιο χαρακτήρα.

Το πιο ισχυρό «σύστημα» ανακύκλωσης, η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) με τους μπλε κάδους, τις ισχυρές πλάτες της Coca-Cola και άλλων πολυεθνικών εταιρειών και το πανίσχυρο λόμπινγκ των παλαιών πολιτικών «τζακιών» της χώρας όχι μόνο δεν πιέζεται να παραχωρήσει το ταμείο του στους δήμους, αλλά διεκδικεί και διπλασιασμό του. Το εντυπωσιακό είναι ότι ο διπλασιασμός αυτός αφορά έναν δημόσιο ουσιαστικά πόρο. Τον δημιουργεί κάθε πολίτης κάθε φορά που αγοράζει ένα συσκευασμένο προϊόν, ένα πλαστικό μπουκάλι νερού ή αναψυκτικού, μια γυάλινη φιάλη κρασιού, ένα μεταλλικό ή χάρτινο κουτάκι γάλακτος, ένα απορρυπαντικό κ.ο.κ.
Αυτό συμβαίνει χρόνια τώρα στο όνομα της προστασίας του περιβάλλοντος, έτσι όπως τη θεσμοθέτησε η Ευρωπαϊκή Ένωση το 1994. Τότε καθιερώθηκε η «διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού». Σύμφωνα με αυτήν, οι εταιρείες που πωλούν συσκευασμένα προϊόντα έχουν και την ευθύνη απόσυρσης των συσκευασιών τους. Για να συμβεί αυτό προκύπτει ένα κόστος το οποίο ενσωματώνεται στην τιμή που πληρώνουμε. Ξεκινά από δύο λεπτά του ευρώ για ένα πλαστικό μπουκάλι νερού και ανεβαίνει ανάλογα με την αξία και το υλικό. Σύμφωνα με την ΕΕΑΑ, με τον τρόπο αυτό συγκεντρώνονται σήμερα περίπου 20 εκατ. ευρώ, ενώ στα χρόνια που λειτουργεί έχουν εισπραχθεί βάσει των σχετικών δηλώσεων περίπου 330 εκατ. ευρώ, αν και εκφράζονται πολλές αμφιβολίες για την ακρίβεια αυτών των μεγεθών.
Όμως, αντί αυτός ο πόρος να συγκεντρώνεται και να αξιοποιείται από ένα σύστημα με ισχυρό δημόσιο έλεγχο, αφέθηκε στα χέρια των ίδιων των εταιρειών. Η ΕΕΑΑ έχει ως μετόχους τις εταιρείες Coca-Cola 3E, Procter&Gamble, Nestle, Colgate Palmolive, Pepsico, Vivartia, ΦΑΓΕ, Ελαΐς, Αθηναϊκή Ζυθοποιία, ΜΕΒΓΑΛ, Artenius, Crown Hellas Can, Friesland, ION, ΕΛΒΑΛ, ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ, TΕΤΡΑ ΠΑΚ, Υαλουργική ΓΙΟΥΛΑ, ΨΥΓΕΙΑ Θ. ΚΛΙΑΦΑ. Αυτές διαχειρίζονται τις εισφορές που συγκεντρώνουν από τους… εαυτούς τους αλλά και εκατοντάδες ακόμη εταιρείες που παράγουν προϊόντα με συσκευασίες, υπογράφουν σύμβαση με την ΕΕΑΑ και οφείλουν να πληρώνουν εισφορά για την ανακύκλωση.
Απλήρωτες εισφορές και ασυλία
Το παράξενο είναι ότι η ΕΕΑΑ δεν κατάφερε καν να διασφαλίσει την πληρωμή των εισφορών και διαμαρτύρεται στο κράτος επειδή το 43% των υπόχρεων δεν πληρώνει! Εποπτεύων φορέας της ΕΕΑΑ, όπως και των υπολοίπων 17 Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) που ανακυκλώνουν διάφορα απόβλητα (μπαταρίες, ελαστικά, οικιακές συσκευές, λιπαντικά, μπάζα κτλ.) για να μην καταλήγουν στο θάψιμο, υποτίθεται ότι είναι ο Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ).
Ήταν τέτοια η «πρεμούρα» του κράτους να ελέγξει τα συστήματα ανακύκλωσης, που ο ΕΟΑΝ συστάθηκε το 2009 (αν και νόμος τον προέβλεπε από το 2001), αλλά ακόμη παραμένει καταχωνιασμένος κάτω από μια «ανθυποδιεύθυνση» του υπουργείου Περιβάλλοντος. Από τον τελευταίο απολογισμό δράσης του ΕΟΑΝ (2014) προκύπτει καθαρά πως ένα προσωπικό 12 ατόμων καλείται να ελέγξει τον τρόπο λειτουργίας 18 συστημάτων και δεκάδων κέντρων επεξεργασίας υλικών, με 4.000 άμεσα ή έμμεσα απασχολούμενους και συνολικό επίσημο τζίρο που ξεπερνά τα 200 εκατ. ευρώ ετησίως. Διόλου πρωτότυπο ότι στον ΕΟΑΝ το Δημόσιο τσιγκουνεύεται για τους 12 υπαλλήλους αλλά δεν κάνει το ίδιο για το 11μελές (!) Διοικητικό Συμβούλιο.

Ωστόσο, οι κυβερνήσεις Τσίπρα δεν φρόντισαν καν να τοποθετήσουν νέο ΔΣ, έστω με λιγότερα μέλη, όταν έληξε η θητεία του προηγούμενου τον περασμένο Μάρτιο. Και όμως αυτός ο φορέας θα έπρεπε να ελέγχει τα πάντα και κυρίως το αν ο δημόσιος πόρος αξιοποιείται για το καλό της κοινωνίας και του περιβάλλοντος ή αν απλώς καταλήγει είτε σε εργοστάσια διαλογής, όπως το ΚΔΑΥ Ασπροπύργου που καιγόταν επί μέρες τον περασμένο Ιούνιο γεμίζοντας τον ουρανό της Αττικής με δηλητηριώδη τοξικά αέρια,¹ είτε στη χωματερή της Φυλής για να θαφτεί δωρεάν, είτε σε κάποιο ρέμα-σκουπιδότοπο.
Αυτή η ασυλία στην περίπτωση της ΕΕΑΑ δεν προέκυψε τυχαία. Φροντίζουν για αυτήν οι μέτοχοί της, όπου την πρωτοκαθεδρία έχει η Coca-Cola. Πρόεδρος της ΕΕΑΑ είναι ο Λουκάς Κόμης, ο οποίος ήταν επί 20 χρόνια στο διοικητικό συμβούλιο της 3Ε και δεξί χέρι των ισχυρών της μετόχων (Δαυίδ, Ιωάννου κ.ά.).
Ταυτόχρονα, η ΕΕΑΑ χρησιμοποιεί ως ασπίδα προστασίας και πολιορκητικό κριό μια από τις ισχυρότερες εταιρείες δημοσίων σχέσεων την V&O, των Θ. Βαρβιτσιώτη και Γ. Ολύμπιου. Γόνος της γνωστής νεοδημοκρατικής οικογένειας ο πρώτος, στέλεχος της Πολιτικής Άνοιξης του Α. Σαμαρά ο δεύτερος, έπαιρναν ανέκαθεν δουλειές από την 3Ε και φρόντισαν να κάμψουν κάθε προσπάθεια δημόσιου ελέγχου. Ο υπογράφων –και δεν είναι ο μόνος– έχει να θυμάται τις περιπτώσεις που ζήτησε να υποβάλει ερωτήματα στον γενικό διευθυντή της ΕΕΑΑ Γ. Ραζή. Η απάντηση ήταν πάντα: «Συνεννοηθείτε με την V&O!» Και το τελικό αποτέλεσμα ήταν να μη δίνονται ποτέ οι απαντήσεις και τα στοιχεία…
Αντίθετα, σε άλλες περιπτώσεις η V&O φρόντιζε να διοχετεύει δημοσιεύματα σε ελεγχόμενο περιβάλλον, ή να καθιστά την ΕΕΑΑ χορηγό τηλεοπτικών εκπομπών με ιδιαίτερη συμπάθεια στον ΣΚΑΪ. Μνημειώδη είναι τα στημένα ρεπορτάζ που έχουν βγει στον αέρα από την εποχή που ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στην ΕΕΑΑ και ένα άλλο σύστημα που προσπάθησε να υποκλέψει τη «δόξα» και τους πόρους της. Το σύστημα αυτό ονομάζεται Ανταποδοτική Ανακύκλωση και ξεκί-νησε στα τέλη της περασμένης δεκαετίας με πρωτοβουλία ορισμένων εταιρειών –μεγαλύτερη ανάμεσά τους η Carrefour-Μαρινόπουλος– που έστησαν μεγάλα κουτιά πάνω σε κεντρικές πλατείες. Στα τέλη της περασμένης δεκαετίας, τέτοια «σπιτάκια» γέμισαν τις πλατείες της πρωτεύουσας, ενώ στους δρόμους δεν υπήρχαν μπλε κάδοι. Η διοίκηση του τότε δημάρχου Αθηναίων Νικήτα Κακλαμάνη κατηγορήθηκε όταν προσπάθησε να μπει στο μετοχικό κεφάλαιο της Ανταποδοτικής. Το παράδοξο; Στο μετοχικό κεφάλαιο της αντιπάλου ΕΕΑΑ συμμετέχει –με 35% μάλιστα– η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) της οποίας τότε ο κ. Κακλαμάνης ήταν πρόεδρος. Το περίεργο; Ότι η ΚΕΔΕ που εκπροσωπεί όλους τους δημάρχους ουδέποτε τα τελευταία χρόνια έχει συζητήσει δημόσια για το ρόλο και τα αποτελέσματα λειτουργίας της ΕΕΑΑ.
Αλληλοκαρφώματα και μηνυτήριες αναφορές έπεσαν βροχή, αλλά από την κόντρα έχει βγει νικήτρια μέχρι στιγμής η ΕΕΑΑ. Παρά την εισφοροδιαφυγή, υποστηρίζει ότι καταφέρνει να μαζεύει ετησίως περίπου 20 εκατ. ευρώ από τις συμβεβλημένες εταιρείες, δηλαδή από όλους εμάς που αγοράζουμε συσκευασμένα προϊόντα. Η Ανταποδοτική δεν φαίνεται να έχει ξεπεράσει τα 2 εκατ. ευρώ, παρά τη συμπάθεια που της δείχνει ως αποδέκτης χορηγιών η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών.
Τι μεθοδεύει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ;
Το ερώτημα δεν είναι μόνο τι έχει γίνει με την ανακύκλωση ως τώρα, αλλά και το τι μεθοδεύει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Και εδώ τα πράγματα μυρίζουν έντονα, παρότι η συγκεκριμένη υπόθεση αφορά τα λιγότερο δύσοσμα σκουπίδια.
Τον Οκτώβριο του 2011, ο Αλέξης Τσίπρας, τότε πρόεδρος της ΚΟ του ΣΥΡΙΖΑ, παρουσίασε επίσημα την πρόταση του κόμματος για τη διαχείριση των απορριμμάτων, η οποία, μεταξύ άλλων, προέβλεπε: «Ριζική αναθεώρηση του συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών, με ενσωμάτωση των δράσεων και των πόρων της ΕΕΑΑ στο σύστημα διαλογής στην πηγή των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης». Μαζί του στην παρουσίαση η πρόσφατα παραιτηθείσα από τον ΣΥΡΙΖΑ Ηρώ Διώτη, το νυν στέλεχος της ΛΑΕ Θανάσης Πετράκος και ο νυν πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης που είχε τότε εκλεγεί περιφερειακός σύμβουλος Αττικής υπό τον Αλέξη Μητρόπουλο.
Τον Ιούνιο του 2015 η κυβέρνηση Τσίπρα δημοσιοποιεί την πρόταση του υπουργείου Περιβάλλοντος, υπό τον Γιάννη Τσιρώνη, για το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ). Εδώ η «ενσωμάτωση πόρων της ΕΕΑΑ» έχει μετατραπεί σε «Επικαιροποίηση επιχειρησιακών σχεδίων εγκεκριμένων συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης» –ένα από αυτά η ΕΕΑΑ– και «παρακολούθηση της επίδοσής τους, έλεγχος της λειτουργίας τους και λήψη μέτρων σε περίπτωση διαπίστωσης δυσλειτουργιών, και σε περίπτωση μη συμμόρφωσης επιβολή κυρώσεων».
Ποιος θα τα κάνει όλα αυτά; Μα ο ακόμη ακέφαλος ΕΟΑΝ, που σε ημερίδα τον περασμένο Απρίλιο ανέφερε σε δελτίο Τύπου τα προβλήματα που αντιμετωπίζει: «Ύπαρξη αισχροκερδικών κυκλωμάτων, μη επίτευξη στόχων, εισφοροδιαφυγή, ελλιπή συνεργασία των ΟΤΑ με τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης, νομοθετικά κενά που δημιουργούν εμπόδια, ατελέσφορη επιβολή κυρώσεων, ανεπαρκή ενημέρωση των πολιτών, αλλά και δράση μη νόμιμων κυκλωμάτων και ύπαρξης λαθρεμπορίου σε απόβλητα που έχουν εμπορική αξία».
Αδίκως λοιπόν εμφανίστηκε διαμαρτυρόμενος ο γενικός διευθυντής της ΕΕΑΑ Γ. Ραζής, τον περασμένο Ιούνιο, ενώπιον της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Ένωσης Δήμων της Αττικής. Τότε είπε, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι όποιος βγάλει την ΕΕΑΑ από το παιχνίδι θα παραβιάσει την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Έδωσε την εικόνα ότι η ΕΕΑΑ δεν έχει πρόβλημα να φύγει από τη μέση, αλλά τόνισε ότι σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει το Δημόσιο να βάλει φόρο για να εξασφαλίσει τα χρήματα που συγκεντρώνονται από την εισφορά ανακύκλωσης. Είπε ακόμη ότι τα 20 εκατ. ευρώ δεν φτάνουν για να συνεχίσει τη λειτουργία της και θα πρέπει να διπλασιαστούν, καθώς οι κάδοι και τα οχήματα αποκομιδής που έχει μοιράσει στους δήμους παλιώνουν και δεν θα μπορούν να λειτουργήσουν. Μίλησε ακόμη και για το αποθεματικό της ΕΕΑΑ που σωρεύτηκε τα πρώτα χρόνια αλλά «εξαντλείται και φτάνει μόνο για 14-16 μήνες ακόμη». Εδώ, όμως, υπάρχουν άλλα παράξενα. Μετά το 2012, οι επιδόσεις της ΕΕΑΑ πέφτουν συνεχώς στον όγκο των υλικών που συγκεντρώνει προς ανακύκλωση και η διοίκηση αποδίδει το πρόβλημα κυρίως στους γυρολόγους που κλέβουν από τους μπλε κάδους. Παρ’ όλα αυτά, με βάση τον τελευταίο ισολογισμό της ΕΕΑΑ (31/12/2014), η εταιρεία είχε κέρδος 1,4 εκατ. ενώ το 2013 είχε ζημία 1,7 εκατ. ευρώ. Στον ίδιο ισολογισμό αναφέρεται ότι το σωρευμένο αποθεματικό είναι 43,1 εκατ. ευρώ. Πώς γίνεται όμως αυτό να φτάνει μόνο για 14-16 μήνες, όταν τα έξοδα λειτουργίας του 2014 ήταν 17,5 εκατ. ευρώ; Με αυτό το δεδομένο, το αποθεματικό αρκεί τουλάχιστον για 30 μήνες ακόμη και εάν κανείς δεν πληρώνει πλέον εισφορές. Μήπως πρέπει κάποια εποπτεύουσα αρχή να επιληφθεί;
Εκτός από την κυβέρνηση Τσίπρα, που δεν θέλει να τα βάλει με τους μετόχους της ΕΕΑΑ, διάθεση συνεργασίας επιδεικνύεται και από την Περιφέρεια Αττικής αλλά και τους δήμους που καλούνται να εφαρμόσουν Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης. Η περιφερειάρχης Ρένα Δούρου δέχτηκε σκληρή κριτική στη συζήτηση για τον Περιφερειακό Σχεδιασμό Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ) τον περασμένο μήνα.² Ο Γ. Μανουσογιαννάκης από τη Λαϊκή Συσπείρωση (ΚΚΕ) κατήγγειλε την κυρία Δούρου ότι «ενισχύει τον ρόλο της ΕΕΑΑ», ενώ η Δέσποινα Κουτσούμπα (ΑΝΤΑΡΣΥΑ) τόνισε πως για χάρη της ΕΕΑΑ «θα συνεχίσουμε να παράγουμε σύμμεικτα απορρίμματα από τους μπλε κάδους και θα συνεχίσουμε να τα θάβουμε στη Φυλή». Επίσης, η περιφερειακή σύμβουλος Φλώρα Νικολιδάκη δήλωσε την αποχώρησή της από την παράταξη Δούρου, αφού κατήγγειλε ότι με τη διατήρηση της ΕΕΑΑ «δεν υπάρχει πιθανότητα να γίνει πράξη η δημόσια διαχείριση των απορριμμάτων».
Δεν είναι, όμως, μόνο η διοίκηση Δούρου που φαίνεται να δείχνει προτίμηση στους ιδιώτες. Το ίδιο πράττουν και οι δήμοι της Αττικής. Στην πλειονότητά τους επικαλούνται την ΕΕΑΑ ή/και τα υπόλοιπα συστήματα στα Τοπικά Σχέδια που συντάσσουν για την «επόμενη μέρα». Ακόμη και ο Δήμος Βύρωνα, ένας από τους λιγοστούς που είχε οργανώσει, με δεξιά διοίκηση, δικό του σύστημα ανακύκλωσης με χωριστή συλλογή υλικών, σήμερα με δήμαρχο ΣΥΡΙΖΑ τον Γρ. Κατωπόδη κοιτά προς την ΕΕΑΑ. Όπως έχει καταγγείλει ο πρόεδρος των εργαζομένων Βύρωνα Χρ. Παναγιωτόπουλος, η δημοτική αρχή οργανώνει σεμινάρια με την ΕΕΑΑ και στο Τοπικό Σχέδιο που έφερε προς συζήτηση αναφέρει: «Η συνεργασία με το ΣΣΕΔ διαχείρισης συσκευασιών μπορεί να συνεισφέρει τόσο στην αποτελεσματική και ταχεία ανάπτυξη του προγράμματος ανακύκλωσης όσο και στη βελτίωση των οικονομικών του μεγεθών για το Δήμο». Τον περασμένο Ιούνιο το Σωματείο Εργαζομένων Βύρωνα κατήγγειλε ότι βρήκε τοίχο όταν ζήτησε από συναρμόδιους υπουργούς να στηρίξουν τη δημοτική ανα-κύκλωση παίρνοντας τον πόρο από την ΕΕΑΑ. Ειδικά ο Γ. Τσιρώνης αρνήθηκε να πάει κόντρα στη συμμετοχή των ιδιωτικών εταιρειών και μόνον ο τότε υπουργός Παραγωγικής Ανασυγκρότησης Παναγιώτης Λαφαζάνης υποσχέθηκε να το πράξει. Ακόμη και στο Τοπικό Σχέδιο του Δήμου Πετρούπολης που διοικείται από το ΚΚΕ (Β. Σίμος) αναφέρεται ότι «θα πρέπει ο Δήμος σε συνεργασία με την Ε.Ε.Α.Α. να βελτιώσει / ενισχύσει ποιοτικά και ποσοτικά το υφιστάμενο δίκτυο μπλε κάδων με αντικατάσταση των παλαιών / φθαρμένων κάδων και την προμήθεια νέων ώστε να αυξηθεί η κάλυψη του Δήμου».
Πρωτοπόρα στην ανάδειξη των προβλημάτων λειτουργίας του συστήματος με τους μπλε κάδους είναι η συλλογικότητα ΠΡΩΣΥΝΑΤ (πρωτοβουλία συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων), η οποία, μεταξύ άλλων, έφερε στο φως και το πρόβλημα με το «ξέπλυμα σκουπιδιών» από τη Μύκονο (2013) και άλλες περιοχές που έφθαναν ως υλικό ανακύκλωσης στην Αττική, περνούσαν από τα Κέντρα Διαλογής (ΚΔΑΥ) που λειτουργούν υπό την ΕΕΑΑ και στη συνέχεια θάβονταν δωρεάν στη Φυλή – την ώρα που οι δήμοι πληρώνουν 45 ευρώ ανά τόνο και οι ιδιώτες 65 ευρώ. Πρόσφατα, η ΠΡΩΣΥΝΑΤ μέσω του εκπροσώπου της Τάσου Κεφαλά κατήγγειλε για «συγκάλυψη και εμπαιγμό» την ΕΕΑΑ και τον εποπτεύοντα φορέα ΕΟΑΝ που αρνούνται να δώσουν στοιχεία μήπως και βρεθεί εξήγηση για τα αντιφατικά στοιχεία επί των οποίων σχεδιάζεται το μέλλον.
Ένα μέλλον που προς το παρόν δείχνει να σχεδιάζεται σαν να δίνει συνέχεια στο μεγάλο ιδιωτικό φαγοπότι της «ανακύκλωσης».
_____
¹ Βλ. Κώστας Γυφτοδήμος, «Ασπρόπυργος. Το μεγάλο έγκλημα. Η φάμπρικα των εμπρησμών στα ΚΔΑΥ», UNFOLLOW 43, Ιούλιος 2015.
² Βλ. Άρης Χατζηγεωργίου, «Η Ρένα των σκουπιδιών και των εργολάβων»,UNFOLLOW 46, Οκτώβριος 2015.
Πηγή